Zapraszamy do udziału w międzynarodowym seminarium naukowym:
Obrazy świata jako obszar badawczy nauk humanistycznych. Produkcja, dystrybucja, recepcja i przetwarzanie obrazów świata
Obrazy sveta ako výskumná doména humanitných vied. Produkcia, distribúcia, recepcia a spracovávanie obrazov sveta
Organizatorzy:
Filozofická fakulta Univerzity Mateja Bela, Instytut Kultury Regionalnej i Badań Literackich im. Franciszka Karpińskiego. Stowarzyszenie przy współpracy Instytutu Polonistyki i Neofilologii UPH
Miejsce i termin:
Wersal Siedlecki (ul. Łukowska 74, Grabianów, 08-110 Siedlce)
10-11. 09. 2019 r.
ZGŁOSZENIA
Obrazy świata karta uczestnictwa-1
Języki seminarium: język polski, słowacki i inne języki słowiańskie oraz język angielski
Zgłoszenia uczestnictwa prosimy przesyłać drogą elektroniczną na adres: ikribl@wp.pl
Celem przygotowywanego seminarium jest dyskusja na bazie interdyscyplinarnej o procesach produkcji, dystrybucji, recepcji i późniejszego przetwarzania artystycznych, naukowych i medialnych (językowych) „obrazów świata” jako o obszarze badawczym nauk humanistycznych.
Procesualnie potraktowane „obrazy świata” mają zasadnicze znaczenie dla zrozumienia i konceptualizacji funkcjonowania wspólnot ludzkich; wiążą się z podstawowymi problemami ontologicznymi, a zwłaszcza epistemologicznymi, tzn. także z dziś tak podkreślaną codzienną ludzką praktyką.
W większości fragmentaryczne obrazy świata kreowane w ramach specjalnych dyskursów naukowych lub artystycznych podlegają dystrybucji (np. za pośrednictwem instytucji systemu szkolnictwa czy mediów), są odbierane (interpretowane, nadinterpretowane i niedointerpretowane) w ramach różnych wspólnot interpretacyjnych. W ramach ich dalszego przetwarzania są transformowane, np. upraszczane i kondensowane, przybierając formę symboli zbiorowych albo łączy się je w ramach „reintegrującego ważnego dla ogółu społeczeństwa interdyskursu” (Jürgen Link), szczególnie w literaturze, filozofii, religii czy np. interdyskursie dziennikarskim.
Po przejściu przez cały ten procesualny łańcuch lub też przez niektóre jego ważne fazy „obrazy świata” (językowe) są następnie w różny sposób wykorzystywane w „terenie” (adaptowane czy egzaptowane kontekstowo) przez najróżniejszych aktorów społecznych. Na poziomie zindywidualizowanym umożliwiają np. zrozumienie własnej sytuacji życiowej, niektóre obrazy świata mogą mieć istotny wpływ na życiowe sytuacje człowieka.
Jedna z produktywnych linii naukowego podejścia do artystycznych, naukowych czy medialnych (językowych) „obrazów świata” metodologicznie wyprowadzona jest z naukowej interpretacji realności (świata) jako społecznej konstrukcji rzeczywistości (obrazu). Opiera się także na stwierdzeniach, że nasza myśl jest w znacznej mierze literacka, a poznanie w znacznej części zorganizowane jest w narracje (M. Turner: Literární mysl, Brno 2005). W tym sensie naukowe obrazy świata są/mogą/muszą być zawsze także kwestią literacką (N. Frey). W znacznym stopniu charakteryzuje je np. obecność symboli zbiorowych czy metafor konceptualnych. Metafory konceptualne są użyteczne, a nawet decydujące dla całości ludzkiej myśli, ale jednocześnie bywają też mylące, ponieważ uniemożliwiają spojrzenie za „granice prawd” naszej kultury (M. Johnson – G. Lakoff: Metafory w naszym życiu, Warszawa, 2011).
Przy literackim tematyzowaniu, ale również przy jakichkolwiek rozważaniach na gruncie nauk humanistycznych bez literacko skonstruowanych zbiorowych symboli, metafor czy narracji, to znaczy jako istoty ludzkie o „ograniczonej racjonalności” prawdopodobnie nie obejdziemy się bez pomocy Muz (co w ciekawy sposób pokazuje np. możliwy do rozwinięcia projekt metahistorii, którego autorem jest Hayden White). Dlatego może być użyteczne (i to nie tylko dla literaturoznawstwa) wyjście poza koncepcję wąskiego rozumienia literatury jako tylko i wyłącznie specjalnego dyskursu artystycznego, przydatnym może okazać się sprawdzenie, a nawet przyjęcie szerszego rozumienia literatury według Linka jako zasadniczego składnika interdyskursu reintegrującego i wypracowanie możliwej nowej platformy interdyscyplinarnego dialogu.
Dawno stwierdzonym brakiem współczesnych nauk (nie tylko) humanistycznych jest ich nadmierna specjalizacja i dominujący odizolowany, analityczny sposób myślenia, tzn. brak „specjalizacji w powiązaniach” (U. Beck). Nauki jako „samoreferencyjne systemy autopojetyczne” (N. Luhmann) zwykle obserwują tylko ściśle określony segment świata zewnętrznego. Obserwują także inne, bliższe lub dalsze nauki (możliwością jest tu produktywna interdyscyplinarna współpraca wspólnot epistemicznych, tworzenie koalicji, ale prawdą jest także „wojna nauk”). Nauki w refleksyjnej pętli obserwują także same siebie, produkując różne (megalomańskie, hagiograficzne czy sceptyczne) „obrazy samych siebie”. Mogą „widzieć” tylko to, na co pozwala im wykorzystana „optyka” (zawsze i w nieunikniony sposób „przed-przedstawiająca” obserwowane zjawiska). Mają tendencję do przebywania i pracowania we własnych, wyraźnie zdefiniowanych „strefach komfortu” czy „jaskiniach ech”. Korzystają ze swojej wewnętrznej, systemowej „blokady operacyjnej”, która jednak utrudnia, a czasem nawet uniemożliwia użyteczny dialog interdyscyplinarny, zwłaszcza formowanie wspólnego silnego głosu nauk humanistycznych skierowanego do społeczeństwa.
Pojedyncze, systemowo zróżnicowane nauki humanistyczne nie mogą przedstawić jednolitego, spójnego, wspólnego czy ogólnie akceptowanego „obrazu świata”. Wtłoczony w ich specyficzne ramy, musi ulec większemu lub mniejszemu rozpadowi, zróżnicowaniu, fragmentaryzacji. Nauki te mogą jednak zajmować stanowisko wobec „obrazów świata” powstających w innym środowisku, mogą im pomagać w hegemonii, partycypować w procesach ich kanonizacji, ale także próbować dokonać ich subwersji czy sfałszowania.
Olbrzymi potencjał scalający ma (obok filozofii czy religii) właśnie literatura rozumiana jako reintegrujący ogólnospołeczny ważny interdyskurs ponownie jednoczący zróżnicowane dyskursy specjalistyczne. Na pytanie, jaka jest funkcjonalna zależność między literaturą, szeroko rozumianą kulturą i wyspecjalizowanymi dyskursami, odpowiada teoria interdyskursu Linka. Na jej gruncie literatura uzyskuje paradoksalny status: z jednej strony jest to dyskurs specjalny charakteryzujący się odrębnymi zasadami formacji, z drugiej strony w znacznej mierze dotyczy elementów przekraczających ten dyskurs. Dlatego w tekstach literackich można określić i zbadać także elementy przekraczające dyskurs literacki, tzn. intersystemowe i interdyskursywne powiązania odwołujące się także do nauk humanistycznych, można w nich np. poszukiwać bardziej uniwersalnych metafor, symboli zbiorowych, wspólnej topiki, analogii czy nawet całych narracji, które stają się elementem języka codzienności i strukturyzują nasz obraz świata.
Zamiarem organizatorów seminarium jest bliżej naświetlić (na bazie metodologicznego pluralizmu i dialogu wielu dyscyplin naukowych) konkretne procesy nie tylko produkcji wybranych językowych „obrazów świata”, ale także ich dystrybucji (np. w systemie szkolnictwa i w jego dyskursach), recepcji (tu otwierają się takie problemy, jak np. „granice”, interpretacje, różnorodność wspólnot interpretacyjnych czy możliwych ram interpretacji, a przy tym także powstanie i rozwój różnych dyskursów ksenologicznych umożliwiających ich badanie na bazie podejść imagologicznych badających sposoby kształtowania obrazu „innego” powstające bądź jako mania, filia albo fobia czy też jako próba odnowienia dawno utraconej jedności (D. H. Pageaux)). Zamiarem organizatorów jest także bliższe naświetlenie procesów dalszego przetwarzania „obrazów świata” (np. ich scalanie, często za pomocą „meandrów katachrezy” (J. Link), ich kondensacji w symbole zbiorowe, ale także roszczeń do hegemonii, kanonizacji czy również subwersji albo zafałszowania.
Seminarium otwiera więc przestrzeń dla literaturoznawstwa i językoznawstwa, nauk historycznych i filozofii oferując wspólną platformę komunikacyjną umożliwiającą zidentyfikowanie obszarów rezonansu, ale też „powierzchni tarcia” między poszczególnymi naukami humanistycznymi, a także między naukami a ich otoczeniem społecznym. Chce dać przestrzeń także dla refleksji o medialnych, literackich czy naukowych obrazach nauki (czasem megalomańskich czy hagiograficznych, innym razem znów sceptycznych).
Projekt programu i bloków tematycznych
1/ metafory i narracje jako „obrazy świata” w nauce, w literaturze oraz w interdyskursie dziennikarskim („wielkie narracje” i ważne metafory współczesności…)
2/ produkcja, dystrybucja, recepcja i inne przetwarzanie symboli zbiorowych w literaturze i w naukach humanistycznych…
3/ obrazy i „autoportrety” nauk i literatury w specjalnych dyskursach i dyskursie reintegrującym…
4/ Inne, związane z tematyką seminarium.
W imieniu organizatorów:
- prof. dr hab. Martin Golema (Słowacja)
- dr hab. prof. UPH Roman Mnich (Polska)
- dr hab. prof. UPH Andrzej Borkowski (Polska)
- dr hab. Ivan Jančovič (Słowacja)
Noclegi: HOTEL WERSAL SIEDLECKI (koszt noclegu ze śniadaniem: 95 zł)
Wpisowe (wyżywienie i publikacja): 390 zł (90 euro – dla osób spoza Polski). Publikacja w czasopiśmie z Listy B MNiSW lub recenzowanym tomie monograficznym w wydawnictwie z poziomu I MNiSW
Numer konta bankowego IKRiBL: Alior Bank 66 2490 0005 0000 4530 9329 8538
IBAN: PL / BIC (SWIFT): ALBPPLPW
Cieľom pripravovaného seminára je diskutovať na interdisciplinárnej báze o procesoch produkcie, distribúcie, recepcie a ďalšieho spracovávania umeleckých, vedeckých i mediálnych (jazykových) „obrazov sveta“ ako o výskumnej doméne humanitných vied.
Procesuálne uchopené „obrazy sveta“ majú zásadný význam pre pochopenie a konceptualizáciu fungovania ľudských spoločenstiev; súvisia so základnými ontologickými a najmä epistemologickými problémami, teda i s dnes toľko zdôrazňovanou každodennou ľudskou praxou.
Väčšinou fragmentarizované obrazy sveta, kreované v rámci špeciálnych vedeckých či umeleckých diskurzov, sú distribuované (napr. prostredníctvom inštitúcií školského systému či médií), sú recipované (interpretované, nadinterpretované i podinterpretované ) v rámci rozličných interpretačných komunít. Sú, v rámci ich ďalšieho spracovávania, transformované, napr. zjednodušované a kondenzované do kolektívnych symbolov či sceľované v rámci „reintegrujúceho celospoločensky relevantného interdiskurzu“ (Jürgen Link), a to hlavne v podobe literatúry, filozofie, náboženstva či napr. aj žurnalistického interdiskurzu.
Prejdúc celým týmto procesuálnym reťazcom alebo niektorými jeho dôležitými fázami, sú (jazykové) „obrazy sveta“ následne rozličným spôsobom používané v „teréne“ (kontextovo adaptované, exaptované) najrôznejšími sociálnymi aktérmi. V individualizovanej rovine umožňujú napr. porozumieť vlastným životným situáciám, niektoré obrazy sveta môžu životné situácie človeka výrazne ovplyvňovať.
Jedna z produktívnych línií vedeckého prístupu k umeleckým, vedeckým či mediálnym (jazykovým) „obrazom sveta“ sa metodologicky odvíja od vedeckého výkladu skutočnosti (sveta) ako sociálnej konštrukcie reality (obrazu). Stavia aj na zisteniach, že naša myseľ je do značnej miery literárna a naše poznanie je z veľkej časti organizované do príbehov (M. Turner: Literární mysl, Brno 2005). V tomto zmysle sú/môžu/musia byť i vedecké obrazy sveta vždy aj literárnou záležitosťou (N. Frey). Vo výraznej miere ich charakterizuje napr. prítomnosť kolektívnych symbolov či konceptuálnych metafor. Konceptuálne metafory sú pre všetko ľudské myslenie užitočné, ba rozhodujúce, no zároveň bývajú i zavádzajúce, bránia nám totiž nahliadať za „medze právd“ našej kultúry (M. Johnson – G. Lakoff: Metafory, kterými žijeme, Brno, 2002).
Pri literárnom tematizovaní, no aj pri akomkoľvek humanitnovednom premýšľaní sa bez literárne konštruovaných kolektívnych symbolov, metafor či príbehov, teda bez asistencie Múz, ako ľudské bytosti s „obmedzenou racionalitou“ asi nedokážeme zaobísť (čo zaujímavo ukazuje napr. rozvíjateľný projekt metahistórie Haydna Whita). Môže byť preto užitočné (a nielen pre literárnu vedu) vyviazať sa koncepčne z úzkeho chápania literatúry ako len a iba špeciálneho umeleckého diskurzu, môže byť užitočné preveriť či aj prijať Linkovu širšiu predstavu literatúry ako podstatnej zložky reintegrujúceho interdiskurzu a získať možnú novú platformu medziodborového dialógu.
Dávno konštatovaným deficitom súčasných (nielen) humanitných vied je ich nadmerná špecializácia a prevládajúci izolovaný, analytický spôsob uvažovania, teda absencia „špecializácie na súvislosť“ (U. Beck). Vedy ako „sebareferenčné autopoietické systémy“ (N. Luhmann) obvykle pozorujú len prísne vymedzený segment vonkajšieho sveta. Pozorujú tiež iné, bližšie či vzdialenejšie vedy (možnosťou je tu produktívna intedisciplinárna spolupráca epistemických komunít, utváranie koalícií, no realitou je i „vojna vied“). Vedy v reflexívnej slučke pozorujú tiež samé seba, produkujúc rôzne (grandiózne, hagiografické či skeptické) „sebaobrazy“. Môžu „vidieť“ len to, čo im použitá „optika“ (vždy a nutne už „predzobrazujúca“ pozorované javy) dovoľuje. Majú sklon zdržiavať sa a pracovať vo vlastných jasne ohraničených „komfortných zónach“ či „jaskyniach ozvien“. Ťažia zo svojej vnútornej systémovej „operačnej uzávery“, no tá zároveň sťažuje, niekedy až znemožňuje užitočný medziodborový dialóg a najmä formovanie spoločného silného hlasu humanitných vied vo vzťahu k spoločnosti.
Jednotný, koherentný, spoločný či všeobecne prijímaný „obraz sveta“ jednotlivé systémovo diferencované humanitné vedy nemôžu poskytovať. Ten sa v ich špecifických rámcoch nutne viac alebo menej rozpadá, diferencuje, fragmentarizuje. Môžu sa však vyjadrovať k „obrazom sveta“ vznikajúcim v inom prostredí, môžu im pomáhať k hegemónii, participovať na procesoch ich kanonizácie, no i pokúšať sa o ich subverziu či falzifikáciu.
Mohutný sceľujúci potenciál má (popri filozofii či náboženstve) práve literatúra ako reintegrujúci celospoločensky relevantný interdiskurz opätovne zjednocujúci diferencované špeciálne diskurzy. Na otázku, aká je funkčná súvislosť medzi literatúrou, širšie chápanou kultúrou i špeciálnymi diskurzmi, odpovedá Linkova teória interdiskurzu. V rámci nej literatúra získava paradoxný štatút: na jednej strane je to špeciálny diskurz so svojbytnými formatívnymi pravidlami, na druhej strane sa vzťahuje vo veľkej miere k prvkom presahujúcim tento diskurz. V literárnych textoch preto možno určiť a skúmať aj prvky, ktoré presahujú literárny diskurz, teda intersystemické a interdiskurzné prepojenia odkazujúce aj k humanitným vedám, možno v nich napr. vyhľadávať univerzálnejšie platné metafory, kolektívne symboly, spoločnú topiku, analógie či aj celé príbehy, ktoré sa stávajú súčasťou jazyka všedného dňa a štruktúrujú náš obraz o svete.
Zámerom usporiadateľov seminára je (na báze metodologickej plurality a dialógu viacerých vedeckých disciplín) bližšie osvetliť konkrétne procesy nielen produkcie vybraných jazykových „obrazov sveta“, ale aj ich distribúcie (napr. v školskom systéme a v jeho diskurzoch), ich recepcie (otvárajú sa tu také problémy, ako sú napr. „medze“ interpretácie, rôznorodosť interpretačných komunít či možných rámcov interpretácie, popritom i vznik a rozvoj rozličných xenodiskurzov umožňujúci ich skúmanie na báze imagologických prístupov sledujúcich spôsoby utváranie obrazu „Druhého“ odvíjajúce sa buď ako mánia, ako fília, ako fóbia či ako pokus obnoviť dávno stratenú jednotu (D. H. Pageaux)). Zámerom usporiadateľov je bližšie osvetliť i procesy ďalšieho spracovávania „obrazov sveta“ (napr. ich sceľovanie, často pomocou „katachrézových meandrov“ (J. Link), ich kondenzáciu do kolektívnych symbolov, tiež ich nárok na hegemóniu, kanonizáciu, no aj ich subverziu či falzifikáciu.
Seminár tak otvára priestor pre literárnu vedu i jazykovedu, historickú vedu i filozofiu, ponúka spoločnú komunikačnú platformu umožňujúcu identifikovať možnosti rezonancie i „trecie plochy“ medzi jednotlivými humanitnými vedami a tiež medzi vedami a ich sociálnym okolím. Chce dať priestor aj na reflexiu mediálnych, literárnych či vedeckých obrazov vedy (niekedy grandióznych či hagiografických, inokedy viac skeptických)
Návrh programu a tematických blokov
1/ metafory a príbehy ako „obrazy sveta“ vo vede, v literatúre a v žurnalistickom interdiskurze („veľké príbehy“ a dôležité metafory súčasnej éry…)
2/ produkcia, distribúcia, recepcia a ďalšie spracovanie kolektívnych symbolov v literatúre a v humanitnýchvedách…
3/ obrazy a sebaobrazy vied a literatúry v špeciálnych diskurzoch a reintegrujúcom diskurze…
Języki seminarium: język polski, słowacki i inne języki słowiańskie oraz język angielski
Zgłoszenia uczestnictwa prosimy przesyłać drogą elektroniczną na adres: ikribl@wp.pl
W imieniu organizatorów:
- prof. dr hab. Martin Golema (Słowacja)
- dr hab. prof. UPH Andrzej Borkowski (Polska)
- dr hab. prof. UPH Roman Mnich (Polska)
- dr hab. Ivan Jančovič (Słowacja)
Noclegi: HOTEL WERSAL SIEDLECKI (koszt noclegu ze śniadaniem: 95 zł)
Wpisowe (wyżywienie i publikacja): 390 zł (90 euro – dla osób spoza Polski)
Numer konta bankowego IKRiBL: Alior Bank 66 2490 0005 0000 4530 9329 8538
IBAN: PL / BIC (SWIFT): ALBPPLPW
